Ni nager sous les yeux horribles des pontons
( Και κάτω απ' τ' άγρια να διαβώ των γεφυρών τα μάτια ! )
Rimbaud
΄Εχουν περάσει 80 χρόνια από το πρώτο μανιφέστο του Α.Μπρετόν και την
εμφάνιση του λογοτεχνικού και καλλιτεχνικού κινήματος που παρουσιάστηκε
στη Γαλλία μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και που οι θεωρητικές του θέσεις
συμπόρευσαν όλες τις πρωτοποριακές απόψεις που ήρθαν να αποθεμελιώσουν
τον ρηματοκεντρικό δογματισμό της νεωτερικότητας . Στο Λα Σουρς , στο
Σεν Μισέλ , στο Ντε Γκρανζ Ομ , μέσα από τα δυνατά κοκτέιλ ο Μπρετόν
και η ομάδα του περιοδικού Λιτερατίρ κατεδαφίζουν τη γραμματική του αισθητικού
λόγου που ήθελε την αισθητική να δικτατορεύεται από την χρησιμότητα , την
ωφελιμότητα και από τα είδωλα των κατοπτρικών αντανακλάσεων ενός
συμβατικού πολιτισμού .
Οι έννοιες του ποιοτκού βεβαρημένες από τις τελικότητες , τις ιδεατές και υπερ-
βατικές χρηστικότητες , γίνονται διάφανες . ΄Εξω από την σφαίρα της ερμηνείας και
την κατασταλτική τους προσομοίωση στιχηματίζουν να εκκενώσουν το περιεχό-
μενο της φαντασίας με μια εκλεπτυσμένη τροπικότητα που περισσεύει από το πά-
θος και το ένστικτο και επιθυμούν να γίνουν μια ταχυδακτυλουργική βιρτουοζιτέ .
Στο μανιφέστο το 1924 ο Μπρετόν γράφει : '' Καθαρός ψυχικός αυτοματισμός ,
που επιχειρεί να εκφράσει προφορικά , γραπτά ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο , την
πραγματική ροή της σκέψης .Πρόκειται για μια υπαγόρευση της σκέψης χωρίς
κανένα έλεγχο της λογικής και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική προκατάληψη .
Ο σουρρεαλισμός βασίζεται στην πίστη σε ορισμένες συσχετίσεις από την πραγμα-
τικότητα , στην παντοδυναμία του ονείρου , στο άσκοπο παιχνίδι της σκέψης . Απο-
σκοπεί στο να καταστρεψει οποιουσδήποτε άλλους ψυχικούς μηχανισμούς και να
πάρει τη θέση τους , όταν πρόκειται να αντιμετωπισθούν και να λυθούν τα σημα-
ντικά προβλήματα της ζωής ''1.
Η τέχνη εμφανίζεται έξω από την παγιοποίηση του αισθήματος και αυτό ο Α.
Μπρετόν το είχε καταλάβει καλά , γι' αυτό προσπαθούσε να αναλύσει τα παραλη-
ρήματα και τα όνειρα των παράφρονων της κλινικής Saint Dizier του Παρισιού .
Εξάλου και ο Λακάν που μαθήτευσε ένα μικρό διάστημα κοντά στην ομάδα του
κινήματος , μας έχει πει ότι το συμβολικό ( η έκφραστική δυναμική της τέχνης )
βρίσκεται πέρα από κάθε δυνατή κατανόηση .
Ο κόσμος ως '' περικεχυμένον κενόν '' για τον Μπρετόν ξαναβρίσκει την ουσία
του μακριά από το σύνολο των εξαρτημένων παραστάσεων πραγματώνεται αναι-
ρούμενος , στήνεται αντιστεκόμενος , βεβαιώνεται στην χαοτική αβεβαιότητα . ΄Οχι
στο ποτάμι των αναπαραστάσεων , όπου η κάθε μια αναπαράσταση αναπαριστά
την προηγούμενή της , αλλά στο μακάριο πήδημα προς το ταλαντευόμενο , το έκ-
κεντρο ( το αντίθετο του πηδήματος προς την αιωνιότητα : ein seliger Sprung in
die Ewigkeit ). Γραφή , τέχνη , είναι η εκπλήρωση της άρνησης , διαμεσολαβημένη
από το όνειρο , που παράγεται , επάγεται , παρακινείται , από την επιθυμία που με
τη σειρά της βρίσκει το νοημά της στο ΄Αλλο ( ο '' λόγος του ΄Αλλου '' , έλεγε ο Λα
κάν ) . ΄Ο,τι μένει έξω από σημασίες , νοήματα , σενάρια , θεωρίες , ιστορίες , στη ρήξη
με τα μεσοποιημένα μοντέλα της βούλησης , την πειθώ κοντά στην ενεργητική
Οι έννοιες του ποιοτκού βεβαρημένες από τις τελικότητες , τις ιδεατές και υπερ-
βατικές χρηστικότητες , γίνονται διάφανες . ΄Εξω από την σφαίρα της ερμηνείας και
την κατασταλτική τους προσομοίωση στιχηματίζουν να εκκενώσουν το περιεχό-
μενο της φαντασίας με μια εκλεπτυσμένη τροπικότητα που περισσεύει από το πά-
θος και το ένστικτο και επιθυμούν να γίνουν μια ταχυδακτυλουργική βιρτουοζιτέ .
Στο μανιφέστο το 1924 ο Μπρετόν γράφει : '' Καθαρός ψυχικός αυτοματισμός ,
που επιχειρεί να εκφράσει προφορικά , γραπτά ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο , την
πραγματική ροή της σκέψης .Πρόκειται για μια υπαγόρευση της σκέψης χωρίς
κανένα έλεγχο της λογικής και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική προκατάληψη .
Ο σουρρεαλισμός βασίζεται στην πίστη σε ορισμένες συσχετίσεις από την πραγμα-
τικότητα , στην παντοδυναμία του ονείρου , στο άσκοπο παιχνίδι της σκέψης . Απο-
σκοπεί στο να καταστρεψει οποιουσδήποτε άλλους ψυχικούς μηχανισμούς και να
πάρει τη θέση τους , όταν πρόκειται να αντιμετωπισθούν και να λυθούν τα σημα-
ντικά προβλήματα της ζωής ''1.
Η τέχνη εμφανίζεται έξω από την παγιοποίηση του αισθήματος και αυτό ο Α.
Μπρετόν το είχε καταλάβει καλά , γι' αυτό προσπαθούσε να αναλύσει τα παραλη-
ρήματα και τα όνειρα των παράφρονων της κλινικής Saint Dizier του Παρισιού .
Εξάλου και ο Λακάν που μαθήτευσε ένα μικρό διάστημα κοντά στην ομάδα του
κινήματος , μας έχει πει ότι το συμβολικό ( η έκφραστική δυναμική της τέχνης )
βρίσκεται πέρα από κάθε δυνατή κατανόηση .
Ο κόσμος ως '' περικεχυμένον κενόν '' για τον Μπρετόν ξαναβρίσκει την ουσία
του μακριά από το σύνολο των εξαρτημένων παραστάσεων πραγματώνεται αναι-
ρούμενος , στήνεται αντιστεκόμενος , βεβαιώνεται στην χαοτική αβεβαιότητα . ΄Οχι
στο ποτάμι των αναπαραστάσεων , όπου η κάθε μια αναπαράσταση αναπαριστά
την προηγούμενή της , αλλά στο μακάριο πήδημα προς το ταλαντευόμενο , το έκ-
κεντρο ( το αντίθετο του πηδήματος προς την αιωνιότητα : ein seliger Sprung in
die Ewigkeit ). Γραφή , τέχνη , είναι η εκπλήρωση της άρνησης , διαμεσολαβημένη
από το όνειρο , που παράγεται , επάγεται , παρακινείται , από την επιθυμία που με
τη σειρά της βρίσκει το νοημά της στο ΄Αλλο ( ο '' λόγος του ΄Αλλου '' , έλεγε ο Λα
κάν ) . ΄Ο,τι μένει έξω από σημασίες , νοήματα , σενάρια , θεωρίες , ιστορίες , στη ρήξη
με τα μεσοποιημένα μοντέλα της βούλησης , την πειθώ κοντά στην ενεργητική
και αυθόρμητη υπαρξιακή μορφή .
Ο Μπρετόν το 1914 αφιερώνοντας το βιβλίο του '' Χαμένα βήματα '' στο γεγονός
ότι εδιώχθη από το θέατρο Μισέλ γιατί διαφώνησε με τον Τζαρά , στο κειμενό του
με τίτλο '' Αφήστε τα πάντα '' , όπου εκφράζει και την οργή του , βάζει παράλληλα
το μεγάλο θέμα των αποχωρισμών του ανθρώπου ( ουσιαστικά την προτεραιότητα
των πικρών μετωνυμιών έναντι των μεταφορών ) . Θα γράψει :
Aφήστε τα πάντα / Αφήστε τη γυναίκα σας , αφήστε την ερωμένη σας . / Αφή-
στε τις ελπίδες και τους φόβους σας . / Αφήστε τα παιδιά σας στη γωνιά του δά-
σους . / Αφήστε το γάμο και πηγαίνετε για πουρνάρια . / Αφήστε στην ανάγκη
μιαν άνετη ζωή , αυτά που σας δίνουν / για μια θέση με μέλλον... / Ξεχυθείτε
στους δρόμους .2
Το κάλεσμα του Μπρετόν '' ξεχυθείτε στους δρόμους '' θα βρει ανταπόκριση . Τα
νέα κινήματα που προέκυψαν από τη οδό Γκρενέλ 15 ( όπου υπήρχε το '' Γραφείο
Σουρρεαλιστικών Ερευνών '' ) , θα πάρουν τη σκυτάλη και θα ανδρωθούν από την
αχαλίνωτη δοκιμασία της υπαρξιακής περιπέτειας , την ενατένιση του εσωτερικού
( από τους σιτουσιανιστές έως την ομάδα Spur ), την διάρκεια του βιώματος , κα-
ταγγέλοντας παράλληλα την πολιτισμική θανατολαγνεία , την ανταλαγή των
σημείων , το καθεστώς της εξάρτησης της φαντασίας , την αφαίρεση της πληρωμα-
τικής σχέσης που διέθετε η ερωτική επιθυμία , την κυκλώσιμη μετωνυμία της ομι-
λίας .
Το κίνημα που ήθελε λίγο βιαστικά να βαπτίσει ο Γκ . Απολλιναίρ στο '' Les
Mamelles de Tiresias '' θα στηριχθεί με επιφυλάξεις ίσως από τους Αραγκόν ,
Κρεβέλ , Ντενό , Περέ ,Τανγκί , Μπατάιγ , Μπουαφάρ , Πρεβέρ , Λεμπούρ 3 κ.α. Θα
δώσει διάρκεια και έκταση για καλλιτεχνηκή δημιουργία , πνοή και πρόσφορά στην
αναζήτηση , θα αναζητήσει ένα νέο φαντασιακό χωρίς μετωνυμικά υποκατάστατα
ή '' λυκοφωτικές καθρεπτίσεις '' .
Σημειώσεις
1. La nuova Enciclopedia della Letteratura Garzanti , 1988 , σσ . 154 , 951 .
2. Στο ίδιο , σσ . 951 , 952 .
3. Αξιόλογοι καλλιτέχνες που ακολούθησαν τη γραμμά του κινήματος θεω-
ρούνται οι : Α. Μασσόν , Ο. Ντομίνγκεζ , Π . Ντελβώ , Μαν Ραίη , Ρ. Ρον . Ο Μπα-
τάιγ που φλέρταρε με τους σουρρεαλιστές και παράλληλα υπήρξε πολέμιός τους ,
χαρακτηρίστηκε από τον Μπρετόν ως '' μανιακός '' .
Το άρθρο Προσεγγίζοντας τον Σουρρεαλισμό
είναι του Δρ . Φιλοσοφίας Διδάσκων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
Απόστολου Αποστόλου
Πηγή : Λογοτεχνικό Περιοδικό Ομπρέλα τεύχος 64
Μάρτιος -Μάιος 2004 .
