Βλέπω να μπαίνουμε σε μια περίοδο σιωπής της Ιστορίας και
Θριάμβου της Αγοράς .
Με ποιες λέξεις-κλειδιά θα μπορούσαμε να δώσουμε ζωή
σ'ένα καινούργιο συλλογικό όνειρο ;
Θ. Αγγελόπουλος , Το μετέωρο βήμα του πελαργού
Η κινηματογραφική ποιητική του Θ. Αγγελόπουλου ανά-
γνωρίζεται διεθνώς ως ένα πρωτοποριακό σύστημα αναφοράς
στην ιστορία του κινηματογράφου . Μια από τις ιδιαιτερότη-
τές της είναι και η αξιοποίηση λογοτεχνικών εκφραστικών
τρόπων .
Ο λόγος των φιλμικών του προσώπων-όσο και του ίδιου ως
αφηγητή-συγγραφέα - δημιουργεί έναν κόσμο στον οποίο συ-
νυπάρχουν η πραγματικότητα και ο μύθος , η κυριολεξία και η
μεταφορά , η αναπαράσταση και η επινόηση . Ο λόγος αυτός
ενισχύεται ακόμη περισσότερο με την αξιοποίηση << τεχνικών >>
που προσιδιάζουν στη νεωτερική λογοτεχνία : τον εσωτερικό
μονόλογο ( που εκφέρεται στις ταινίες με τη φωνή off ) , τη
θραύση του γραμμικού αφηγηματικού χρόνου ( ο χώρος απο-
τελεί το πεδίο στο οποίο εναλλάσονται και ενοποιούνται το
παρελθόν και το παρόν της δράσης , η μνήμη και το βίωμα ) , τη
συμβολική και εικονιστική χρήση των αντικειμένων ώστε τε-
λικά να λειτουργούν ως συνεκδοχές της εξουσίας , του έρωτα ,
της Ιστορίας , της μνήμης ( παραδειγματικά αναφέρουμε το
μαρμάρινο κεφάλι στον Μεγαλέξαντρο τα σπασμένα αγάλμα-
τα στο Τοπίο στην ομίχλη και στο Βλέμμα του Οδυσσέα το
σκηνικό του Θιάσου το μπλε καράβι στο Βλέμμα του Οδυσ-
σέα το λόφο με τα σεντόνια στο Λιβάδι που δακρύζει ) .
Αυτές τις τεχνικές τις αναπτύσσει με παραδοσιακά λογοτεχνι-
κά σχήματα . Το πρώτο είναι ο κύκλος . Σε αρκετές ταινίες του
οι πόλοι της αρχής και του τέλους ενώνονται στον ίδιο χώρο ή
στο ίδιο αφηγηματικό μοτίβο με διαφορετικούς όμως πρωτα-
γωνιστές και με αντεστραμμένη την αρχική << κατάστασση >>
( Ανααπαράσταση , Θίασος , Κυνηγοί , Τοπίο , Μεγαλέξαντρος ,
Λιβάδι ) . ΄Ετσι το τέλος υποσημειώνει μια νέα αρχή , ο κύκλος
ή δεν κλείνει ή αυξάνει τη ζωή και τα πράγματα >> ( Ρίλκε ,
στο Βλέμμα ) . Το σχήμα διαλεχτικό στη μορφή και στην ουσία
του αίρει χωρίς να καταργεί την πραγματικότητα-κατά το χε-
γκελιανό autheben- και προσδίδει νέ ποιότητα στο μύθο .
Το δεύτερο - δομικό σχεδόν- σχήμα των έργων του Αγγελό-
πουλου αποτελεί η επανάληψη των αφηγηματικών μοτίβων .
Σε όλο το σώμα των ταινιών του επανέρχονται - παραλλαγ-
μένα ή αυτούσια - ονόματα , μορφές , δράσεις , σύνολα ανθρώ-
πων , θέματα . Εντάσσονται οργανικά στην πλοκή κάθε συγκε-
κριμένης ταινίας αλλά και αποσπώνται από αυτήν καθώς
μπορούμε να δούμε την εξέλιξή τους στην πορεία του συνολι-
κού έργου του σκηνοθέτη . Ο θίασος της ομώνυμης τανίας
επανέρχεται στο Τοπίο όχι για να δώσει παράσταση αλλά για
να πουλήσει τα κουστούμια του και να διαλυθεί . Η Τυμφαία
της Αναπαράστασης είναι το χωριό κοντά στο οποίο βρέθηκε
το πτώμα του αντάρτη των Κυνηγών , ενώ ο διεφθαρμένος πο-
λιτευτής της ομάδας των τελευταίων έχει πρωτοεμφανιστεί
ως Λέων Κριεζής στις Μέρες του 36 . Ταα μοτίβα του ποδηλά-
τη και της ορχήστρας από το Ταξίδι στα Κύθηρα επαννέρχο-
νται στην Αιονιότητα , στο Λιβάδι , στο Βλέμμα . Αρχικά εμ-
φανίζονται σαν απλοί μέτοχοι των σκηνών και στην πορεία
γίνονται προάγγελοι εξελίξεων ή δηλώσεις ζωής και δημιουρ-
γίας , αντίστασης στη φθορά και στο θάνατο .
Τα πρόσωπα , οι τύποι - όπως προσδιόρισε ο Λούκατς -
συνθέτουν τη φιλμική << πινακοθήκη >> του Αγγελόπουλου μέσα
από επαναλαμβανόμενα ονόματα ή μέσα από την επαναλαμ-
βανόμενη ανωνυμία τους . Τ κυρίαρχο όνομα Αλέξανδρος
φαίνεται να λειτουργεί σαν ένα alter ego του σκηνοθέτη , σαν
ένα προσωπείο χρήσιμο για να αποκαλύψει αλλά και για να
καλύψει βιώματα , σκέψεις , συναισθήματα ,διερωτήσεις ή εξο
μολογήσεις προς εαυτόν αλλά και προς κάθε ενδιαφερόμενο .
Πρόσωπα χωρίς όνομα στον Αγγελόπουλο είναι αρχικά φο-
ρείς της εξουσίας . Και μόνο αυτή η ιδιότητα είναι ικανή να
αποτελεσει την << ταυτότητα >> , το << όνομα >> εκείνου που την φέ-
ρει , και να μετατρέψει το προσηγορικό σε κύριο όνομα , υποδη-
λώνοντας τη μετατροπή των εκπροσώπων της αυταρχικής
εξουσίας σε σχήματα , σε σκιές ανθρώπων ( π.χ . ο Βιομήχανος ,
ο Πολιτευτής , ο Εισαγγελέας , ο Εκδότης , ο Στρατιωτικός
στους Κυνηγούς ) .
Το όνομα και το << μη όνομα >> στο έργο του Αγγελόπουλου
αποτελούν ποιητικές γενικευτικές συμβάσεις υποδηλωτικές
των αναζητήσεων των προσώπων του στους μεγάλους τόπους
της ανθρώπινης κατάστασης : στην Ιστορία , στον έρωτα , στην
ανάγκη για έκφραση και επικοινωνία . Είναι άλλοτε δεδομένα
- από την κοινωνική θέση , από την ανθρώπινη σχέση ή από
τον ρόλο και τις ιδιότητες που τους έχει αναθέσει ο σκηνοθέ-
της . Είναι άλλοτε ζητούμενα όταν το όνομα καλείται να μετα-
τρέψει την αποξενωμένη ανθρώπινη ύπαρξη σε πρόσωπο .
Αιμιλία Καράλη
Περιοδικό : K , τεύχος 9
Νοέμβριος 2005
