Η ΠΟΙΗΤΡΙΑ, ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΕΦΡΟΣΥΝΗ ΜΑΝΤΑ-ΛΑΖΑΡΟΥ ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΕΙ ΤΗΝ ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΣΥΛΛΟΓΗ ΤΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΚΟΚΟΛΟΓΙΑΝΝΗ "ΑΡΑ ΕΙΧΕ ΔΙΚΙΟ Ο ΜΠΩΝΤΛΑΙΡ" εκδοσεις ΑΡΜΙΔΑ
Άρα είχε δίκαιο ο Μπωντλαίρ,
είναι ο κρυπτογραφικός τίτλος
της ποιητικής συλλογής του Κωνσταντίνου Κοκολογιάννη που μας προλαμβάνει
συμπερασματικά και μας προκαλεί να κάνουμε ανάστροφη πορεία αποκρυπτογράφησης μέσα
από τους στίχους του.
Ο τίτλος είναι προκλητικός για συζήτηση. Είχε δίκαιο ο Μπωντλαίρ ως
προς τον τόνο της απόλυτης χωρίς όρους αλήθειας; Στην άποψη του ό, τι το φυσικό
είναι και αποτρόπαιο; Στη ροπή του να σκανδαλίσει και να προκαλέσει, πότε με τη
ζωή πότε με τα έργα του, ή μήπως για την αμφίθυμη στάση του απέναντι στη
γυναίκα; Είναι μόνο μερικά ζητήματα από όσα θα μπορούσε κανείς να υποθέσει. Ποια σχέση μπορεί να έχουν όλα αυτά με τα ποιήματα
του Κωνσταντίνου Κοκολογιάννη;
Αποφεύγω να μιλήσω περισσότερο για τον τίτλο του έργου και τον Μπωντλαίρ
για δύο λόγους. Πρώτα γιατί η γοητεία της ποίησης του Μπωντλαίρ και το προσωπικό
ενδιαφέρον μου γι αυτήν μπορεί να με παρασύρει απομακρύνοντας μας από το αποψινό μας θέμα και δεύτερο γιατί αν
και λατρεύω την ποίηση του Μπωντλαίρ και με γοητεύει και ο ίδιος ο Μπωντλαίρ ως
ύπαρξη, δεν του βρίσκω σε όλα δίκαιο. Το θέμα μας είναι όμως το έργο του
Κωνσταντίνου Κοκολογιάννη και σε αυτό επανέρχομαι.
Αντιποιητικός ο λόγος του. Μιλάει νέτα σκέτα και τολμηρά. Δεν υπάρχουν
πολλές αναγνώσεις στα περισσότερα ποιήματα, ούτε πολυσημία, λες και απεχθάνεται
την ποιητικότητα ως μια ακόμη μάσκα, ως ένα ακόμη ψέμα από αυτά που θυμωμένος
καταγγέλλει. Σκληρότητα και τρυφεράδα μαζί.
Πώς προκύπτει η ποίηση; Από το γεγονός ότι ποίηση δεν είναι οι ιδέες
του ποιητή αλλά η τέχνη να μας μεταφέρει με λέξεις τις κινήσεις των σπλάγχνων του.
Εφροσύνη Μαντά - Λαζάρου
Η ποιητική συλλογή αποτελείται από τέσσερις ενότητες. Αναφέρονται χωρίς
άλλο ιδιαίτερο επεξηγηματικό τίτλο ως μέρος πρώτο, δεύτερο κοκ. Μοιάζει ως να
παρακολουθούμε σε τέσσερις κινήσεις την καρδιά του ποιητή. Την κίνηση των
σπλάγχνων του.
Ο Κωνσταντίνος Κοκολογιάννης αρχίζει χαϊδεύοντας τις πληγές των άλλων,
των έσχατων αδελφών. Οι μετανάστες, οι ξένοι εργάτες-δούλοι, ο μοναχικός, ο
περιθωριακός, η πόρνη, ο αλκοολικός, είναι τα πρόσωπα που στα ποιήματα του τα
προσεγγίζει με την αγάπη του αδελφού· εξανθρωπίζει αυτό τον κόσμο έως και τον
εξαγιάζει. Αντίθετα κάποια άλλα πρόσωπα παρελαύνουν ως αντικείμενα μίσους και απέχθειας
για τον ποιητή: κύπριοι νεοσουλτάνοι που επιδεικνύουν πλούτο κι εξουσία, απαίδευτοι
και απολίτιστοι άνθρωποι. Υποκριτές χριστιανοί, υποκριτές εκκλησιαστικοί
άρχοντες, ανάλγητοι πολιτικοί με ξύλινη γλώσσα. Καταγγέλλονται και
στηλιτεύονται με έντονο θυμό, με σαρκασμό και ειρωνεία. Η σύγχρονη μορφή
δουλείας του ξένου εργάτη, η μοναξιά του υπολογιστή και του διαδικτύου, ο
βιασμός της φύσης, η απονέκρωση της ψυχής με τον ίδιο τρόπο που νεκροί ζωντανοί
τρεφόμαστε από καρπούς μιας δηλητηριασμένης γης. Οι παλιές και νέες πληγές του
κόσμου αποξένωση, έλλειψη επικοινωνίας, εξαρτήσεις, η πείνα στην κυριολεξία και
η υπαρξιακή πείνα είναι τα θέματα του έργου.
Το φαγητό ήταν
στρωμένο και χωρίς προσευχή,
η πείνα ήταν μεγάλη
Το μαρούλι
πεθαμένο δε μύριζε το χώμα που το έθρεψε,
αλλά
οργανοφωσφορικό δηλητήριο,
και το κρέας μας λέει την ιστορία του
και πώς ήταν,
όταν γεννήθηκε στο εργαστήριο
βιοτεχνολογίας κάπου στην Αυστραλία.
Μας κόπηκε η όρεξη, η ιστορία ήταν
συγκινητική,
νηστικοί αλλά ζωντανοί, ως πότε;
Τα ανθρώπινα δράματα, τους
πρωταγωνιστές των οποίων αναφέραμε ήδη, τα κοινωνικά, τα πολιτικά τα υπαρξιακά
προβλήματα δεν απασχολούν τον Κωνσταντίνο στο έργο του. Βιώνονται από έναν νέο
άνθρωπο που ζει την εποχή του, βλέπει, διακρίνει, συγκινείται, συνειδητοποιεί . Το βίωμα γίνεται ποίηση πριν καν γραφτεί σε
στίχο.
Πλησιάζει στη συνέχεια, θα τολμούσα να πω, σχεδόν επικίνδυνα, τις δικές
του πληγές ο ποιητής. Ο έρωτας, η σαρκική απόλαυσή του, η σπαρακτική
διεκδίκηση της ένωσης με την ψυχή του
ερωτικού συντρόφου, ο έρωτας ως φυγή, ως απόγνωση, ως αυταπάτη. Η ζήλεια, η
αμφιβολία, ο έρωτας στη μοναξιά του, ως οδύνη και πόνος. Πάντα ο έρωτας
υπαρξιακά, χρεωλύσιο του θανάτου. Ο
ξορκισμός παλιών φαντασμάτων, παιδικοί εφιάλτες, παθιασμένα αιτήματα αγάπης από
τους σημαντικούς άλλους της παιδικής ηλικίας, από την ερωμένη, την αγαπημένη, οι
φόβοι της απόρριψης, της φθοράς, του θανάτου, οι ανασφάλειες, κρυφές ενοχές.
Πότε αρπάζεται ο ποιητής από την πίστη στην αγάπη, αν και συχνά σε αμφιβολία
και αμφιθυμία, παραδέχεται ταυτόχρονα πως η αγάπη δεν νικάει πάντα. Πότε ετοιμάζεται
να παραδοθεί στην ήττα, πότε μάχεται ακόμη κι αγωνίζεται πιστεύοντας στη δύναμη
μιας ελπίδας ότι μπορεί κανείς να πάρει τον έλεγχο της ζωής του.
Στο τέταρτο και συντομότερο
μέρος ομολογεί την παραίτηση, την άρνηση, τη φυγή. Στο τέλος όμως έρχεται να υψώσει την άρνηση
της φυγής. Ο ποιητής τότε καταφεύγει στις λέξεις του. Στη γραφή που ξορκίζει
τους εφιάλτες του. Μπορεί κάποιος να ισχυριστεί πως είναι μια άλλη φυγή αλλά
για τον Κωνσταντίνο είναι μια κάθαρση κι ένα φως, μια ελπίδα. Ο ποιητής σώζεται
από τους άλλους και τον εαυτό του μέσα στην ποίησή του.
Ο λόγος του Κωνσταντίνου Κοκολογιάννη είναι αντιποιητικός σε πολλά ποιήματα. Μιλάει
νέτα σκέτα και τολμηρά. Δεν υπάρχουν πολλές αναγνώσεις ούτε πολυσημία, λες και
απεχθάνεται την ποιητικότητα ως μια ακόμη μάσκα, ως ένα ακόμη ψέμα από αυτά που
θυμωμένος καταγγέλλει.
Χαμογελώ, γελώ,
κάνω αστεία
Η μάσκα
Δε ζηλεύω, δε
θυμώνω, είμαι υπομονετικός
Φταίει η μάσκα
Ζηλεύω; Θυμώνω;...
Δεν ξέρω..
Είναι η μάσκα
Ποιος είμαι; Τι
νιώθω; Νιώθω;
Κατατονία… είναι η
μάσκα
Την πετώ! Την
πέταξα;... Είμαι εγώ;... Ποιος είμαι εγώ;
Η Μάσκα.
Ακόμη ένα απόσπασμα χαρακτηριστικό
για το ρεαλισμό και τα εκφραστικά μέσα όπως τα αναφέραμε :
Παλιοσίδερα, τούβλα, κεραμίδια, πισίνες,
αφού πήραν αξία και βαπτίστηκαν μετά
παπάδων και μητροπολιτών,
πολυτέλεια, μεταμορφώθηκαν σε βδέλλες
σαν πρόβατα περιφερόμαστε, σαν άδικες
κατάρες,
να νοιαζόμαστε μόνο για το μαμ, κακά και
νάνι
έχοντας χάσει κάθε νόημα και αξία στη
ζωή.
Όσο πιο λυπημένος όσο
πιο πολύ οργισμένος όσο πιο καταγγελτικός ό λόγος του ποιητή τόσο πιο πεζές έως
«κακές» οι λέξεις του.
Τολμηρός και
προκλητικός δεν είναι μόνο για το ρεαλισμό των εικόνων και για την παρουσίαση
της ερωτική πράξης με πεζούς όρους, καθαρό λεξιλογιο της φυσιολογίας, της σάρκας
και της λειτουργίας της.
Προκαλεί περισσότερο όταν μας λέει για παράδειγμα:
Οι ατυχίες σα χαλάζι σε χτυπάνε
κι
ας έξω κάνει καύσωνα
λες κι ο Θεός παίζει μαζί σου.
Μπάσταρδε πήγαινε να παίξεις αλλού!
Και πίσω από την οργή
έως και κακίες του, προβάλλει μια υπερβολική ευαισθησία, ακούγεται η φωνή και η
έκκληση μικρού παιδιού:
Μόνος
Νιώθω μόνος
στη μέση της λυπημένης θάλασσας
Σκληρότητα και τρυφεράδα μαζί. Ο θυμός είναι η μεταμφίεση της λύπης, η λύπη της ματαίωσης, η ματαίωση φανερώνει πως υπήρξε πριν η προσδοκία. Ο τόνος έχει μια διακύμανση μεταξύ του κραυγαλέου θυμού και άγχους, της θλιμμένης μελαγχολίας, και της απάθειας πάνω από το κενό, την έλλειψη επικοινωνίας, την αποξένωση, την αλλοτρίωση.
Στο ποίημα Κωλοδάκτυλο
συναντούμε όχι μόνο τα πιο πάνω εκφραστικά μέσα αλλά και τον αιφνιδιασμό.
Ο χρόνος κυλάει, τα λεπτά, οι ώρες, τα
χρόνια
τρέχουν σαν καταρράκτης
κι εγώ θεατής, τα κοιτώ.
Γυμνός, με σκυμμένο το κεφάλι όχι από
ντροπή,
αλλά έτσι με μάθαν από παιδί.
Οι αφεντάδες μου από τις πολυθρόνες τους
βιάζουν το χρόνο μου
και μου πετούν πενταροδεκάρες για να
σιωπήσω.
Μου βάζουν κωλοδάκτυλο και με ύφος
συμπονετικό μου λένε:
«έτσι είναι η ζωή»
Στο διάβολο!
την ψυχή μου θα δώριζα για να γίνω
βιβλίο…
Ο αιφνιδιασμός/έκπληξη
είναι ο αναπάντεχος τελευταίος στίχος
την ψυχή μου θα δώριζα για να γίνω
βιβλίο…
Σκληρός ο Κωνσταντίνος για τους άλλους σκληρός όμως ίσως και
περισσότερο είναι και για τον ίδιο τον εαυτό του.
- Ας πρόσεχες φίλε... Όπως
έστρωσες κοιμήσου…
... για πάντα…
Φανταστείτε μια μέρα
ένα πρωί συναντάτε έναν άνθρωπο, φίλο γείτονα συνάδελφο και του λέτε καλημέρα…
ποια έκπληξη μπορεί να προέλθει από μια καλημέρα;
Ξεκινώ
για τη δουλειά,
τα
πόδια βαριά, η καρδιά βαριά,
μια νέα
εβδομάδα ξεκινά, όπως κάθε φορά σα φαύλος κύκλος.
Καλημέρα!
Με
περιπαίζεις;
Η αντίθεση των εικόνων
είναι χαρακτηριστική και παρακολουθεί την αντίθεση στον τόνο και στα συναισθήματα όπως αναφερθήκαμε μόλις πιο πάνω.
Απαγορεύεται η είσοδος στους μη έχοντας εργασία (και λεφτά),
ήλιο, αέρα, πασχαλίτσες, χρωματιστές
βιολέτες.
Επιτρέπεται η είσοδος σε μύγες,
καρκίνους και λοιπές αρρώστιες.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει το λεξιλόγιο και οι εικόνες που προέρχονται
από τον κόσμο της φυσικής, της χημείας,
των λιπασμάτων των φαρμάκων και γενικότερα από το χώρο άλλων γνώσεων και
επιστημών. Πώς τους μεταχειρίζεται ο Κωνσταντίνος ως ποιητικό κώδικα. Και πάλι
παρουσιάζεται το στοιχείο του αιφνιδιασμού όταν μέσα στον στεγνό έως έρημο
κόσμο της επιστήμης, της λογικής, αναπηδούν
ένα δυο στίχοι από την ψυχή και το συναίσθημα για να βάλουν φωτιά κι ενέργεια ανατρέποντας
το σκηνικό, δηλώνοντας πέραν του μηνύματος που μεταφέρουν κάτι γενικά αισιόδοξο:
ότι είμαστε ακόμη άνθρωποι παρά την αποξένωση και τη μηχανοποίηση.
Όπως στο ποίημα: Ποιητής;
Κάθομαι σε μια καρέκλα που τρίζει από το βάρος μου, 97
κιλά
είναι η μάζα μου, το βάρος μετριέται σε Nt. Κιλά μονάδα μέτρησης στο
διεθνές σύστημα (S.I.). Στο M.K.S.A. είναι τα γραμμάρια.
Η ζέστη
δυνατή κι ας έχει δύσει ο ήλιος, 28°C δείχνει το θερμόμετρο.
Κέλσιος, Φαρενάιτ, Ρεώμυρος, Κέλβιν.
Το απόλυτο μηδέν είναι -273,15°C
Το
δωμάτιο είναι μεγάλο, δε φωτίζεται όλο.
8x4x3m πόσο είναι ο όγκος του σε
κυβικά μέτρα;
Πόση είναι η υποτείνουσα της σκιάς που
φαίνεται στον τοίχο;
Ο
υπολογιστής μπροστά μου ανοιχτός έχει πάρει διαταγή από εμένα να παίξει μουσική
01001011011101 δυαδικό σύστημα, μόνο
έτσι με καταλαβαίνει
Ο
καπνός του τσιγάρου ανεβαίνει διστακτικά στο ταβάνι
Κίνηση Brown
Το
χαρτί λευκό πάνω στο γραφείο
Tabula Rasa
Dum Spiro Spero
Κρίμα δεν έκανα ποτέ μου λατινικά
Και τα
λίγα αρχαία ελληνικά πνίγηκαν σε διάλυμα:
οξύ + βάσις à
άλας + νερό
Πώς να
γράψω;
Οι
λέξεις αποτελούνται από γράμματα κάθε γράμμα αντιστοιχεί σε έναν αριθμό
το α’ είναι το 1, το β’ το 2, ..., το
κ’ το 20
Κι εγώ
από μικρός το μόνο που ήθελα ήταν να γράφω ποιήματα.
Τι θέλει να πει ο ποιητής είναι η πιο άστοχη ερώτηση που κάνουμε στα
σχολεία οι φιλόλογοι. Τι θέλει να πει ο τίτλος επανέρχομαι είναι η προσωπική ανάγνωση
του καθενός.
Μια και ο Κωνσταντίνος διάλεξε τον Μπωντλέρ στον τίτλο θα ήθελα απλά να κλείσω με την αποτύπωση μιας
δικής μου αίσθησης σχετικά . Μελετώντας τα θέματα, τα πρόσωπα που παρελαύνουν
και επιχειρώντας μια συναισθηματική ακτινογραφία του αφηγητή που έστησε ο ποιητής,
τολμηρά παρουσιασμένη στους στίχους του, αισθάνομαι την ανάγκη να πω στο φίλο
Κωνσταντίνο με πολλή αγάπη το εξής: Η περίπτωση του Μπωντλέρ ήταν η περίπτωση
της υπέροχης αισθητικής νίκης που κατήγαγε ένας ηττημένος άνθρωπος. Εύχομαι Κωνσταντίνο
σε σένα κάτι πολύ καλύτερο. Να φτάσεις ένας νικητής άνθρωπος σε μια υπέροχη
αισθητική νίκη με τη συνέχεια του ποιητικού έργου σου.
Την ποιητική συλλογή μπορείτε να την προμηθευτείτε από:
Σύμβολο
Βιβλιοπωλείο Εθνικής Αντιστάσεως 144, 16122 Καισαριανή
